χειρ(ο)-

ΝΜΑ

α' συνθετικό μεγάλου αριθμού λέξεων, ιδίως ονομάτων, όλων τών περιόδων τής Ελληνικής, το οποίο ανάγεται στη λέξη χείρ, χειρός «χέρι». Τα σύνθετα με χειρ(ο)- μπορεί να αναφέρονται γενικά στο χέρι, ενώ ειδικότερα δηλώνουν την ενέργεια που γίνεται με το χέρι (πρβλ. χειρο-θετώ, χειρο-κροτώ), το υποκείμενό της (πρβλ. χειρο-γράφος, χειρο-τέχνης) και το αποτέλεσμα της (πρβλ. χειρ-αψία, χειρο-θεραπεία, χειρό-πλαστος), καθώς και αντικείμενα, όργανα ή εργαλεία που χρησιμοποιούνται με το χέρι (πρβλ. χειρ-άμαξα, χειρ-αντλία, χειρό-μακτρο). Μια παράλληλη μορφή α' συνθετικού χερο- απαντά κυρίως στη Νέα Ελληνική (πρβλ. χερο-κάμωτος) και ανάγεται στον νεοελληνικό τύπο χέρι, ενώ σπανιότερα εμφανίζεται και στην Αρχαία και τη Μεσαιωνική (πρβλ. χερό-πλαστος), σχηματισμένη από το θέμα χερ- τής λέξης χείρ (βλ. λ. χείρ).Παραδείγματα λ. με α' συνθετικό χειρ(ο)-: χειράγρα, χειραγωγός, χειραλγία, χειράμαξα, χειρόγραφος, χειροδίκης, χειροθετώ, χειρόμακτρο, χειρομάντης, χειροπέδη, χειροτέχνης, χειρότονος, χειρουργός / -ούργος, χειρώνακτας

αρχ.

χείρακρα, χείραργος, χειρεκμαγείον, χειροβάναυσος, χειροβαρής, χειρόβιος, χειρόβλημα, χειροβολώ, χειροβοσκός, χειροβρώς, χειρογραφή, χειρογράφος, χειρόδεικτος, χειρόδετος, χειρόδοτος, χειροήθης, χειροκμής, χειροκνημίς, χειροκρατία, χειρόκτυπος, χειρολάβη, χειρομήριον, χειρομύλη, χειρομυσής, χειρόνιπτρον, χειροπόνητος, χειρορρέκτης, χειροσιδήριον, χειροσκόπος, χειροτεχνίτης, χειροτριβώ, χειροτυπής, χειροχρήστης, χειρόχρηστος

(αρχ.- μσν.) χειραπτώ, χειρότμητος, χειροψέλλιον

μσν.

χειράφετος, χειρεργάτης, χειροβαλ(λ)ίστρα, χειροδάκτυλος, χειροκόπος, χειροκροτώ, χειρολογώ, χειρομάγγανον, χειρομίσθιον, χειρόπλαστος, χειροποιώ, χειροπονία, χειροσκουτάριον, χειροτίνακτος, χειροτομία, χειρότροφος, χειροτρόφος

μσν.- νεοελλ.

χειρόβολο, χειρόκτιο, χειρομάχος

νεοελλ.

χειραντλία, χειρήλατος, χειροβάδιση, χειροβολίδα, χειροβομβίδα, χειρογνωμονική, χειροδύναμος, χειροθεραπεία, χειροκέντητος, χειροκίνητος, χειροκροτώ, χειρολαβή, χειρομάλαξη, χειροπιαστός, χειροπόδορα, χειροπραξία, χειροπρίονο, χειρόπτερα, χειροσφαίριση, χειροσφίγγω, χειροφίλημα, χειρόφρενο.